hubachuun akkuma danda’amutti ilmaan Oromoo hedduun, jagnoonni onneedhaan hin waakkatamne, kan silaa utuu biyya ofii Oromiyaaf lolanii gabrummaatti xumura gochuu danda’an lola isaan hin ilaallanne seenanii lolanii jagnummaa seenaa keessatti kan galata hin qabne agarsiisaniiru. Kanaaf ammoo lolli Adawaa, lolli Baadimmee, lolli Itiyoo-Somaaliyaa fi kkf ragaa guddaadha. Utuu sabni isaanii Oromoo fi biyyi isaanii Oromiyaan hacuuccaafi roorroo alagaa jala jirtuu humna Oromoo gabroomsee Oromiyaa saame waliin lolanii kan hidda gabrummaa Oromoo irratti jabeessan lakkoofsaan himuun hin dandahamu. Kana kan kaasneef seenaa barsiisuuf utuu hin taane, gochi akkasii ammas deebi’ee mana Oromoo waan seeneef Dhaloonni qubee seenaa darbe irraa baratee kan har’a keessa jiru xiinxalee kan boruuf akka seenaa hojjetuuf.

Akkuma hunduu quba qabu Sadaasa 4/2020 lolli Kaaba Itoophiyaa naannoo Tigiraay keessatti erga eegalee amma baatiin saddeet dhumaa jira. Lola kana keessatti humni Ertiraa, Somaaliyaa, kan Naannolee kaaniifi Gamtaan Emireetota Arabaas deeggarsa meeshaan qooda irraa fudhatanii akka turan gabaafamaa tureera. Lolli baatii saddeetiif ture kun lolichi eegalee guyyaa 15 keessatti PPn injifannoo labsatus, akka jedhametti lolichi xumuramee injifannoon hin argamne. Baatii 8 booda humni TPLF kan ‘daakuu ta’eera’ jedhame deebi’ee Maqalee to’atee bakkoota kaan kanneen to’annoo Naannoo Amaaraa jala galanii turan ofitti deebisuuf sochii lolaa itti fufee jira . Lola kana keessatti miidhaan guddaan akka qaqqabee fi ammas qaqqabaa jiru yakkootni duguuginsa Sanyii akka raawwatamuu hin hafne addunyaa guutuun sarbama Mirga Namoomaa cabuuf waakkataa lolichi akka dhaabbatuuf humni waraanaa naannoo Tigiraay keessatti duguuggaa raawwatu hatattamaan daangaa Tigiraay lakkisee akka bahuu qabus biyyootni Addunyaa waamicha gochaa turan ammas itti jiru.

Murni Abbaa Irree Abiyyiin durfamu kan ilmaan Oromoo Oromiyaa keessatti dabalatee saba Tigiraay irratti afaan Qawween duguuggaa Sanyii raawwatu ammas bifa haaraatiin lola moo’achuu hin dandeenyetti bifa addaan lola Mootummaan Naannoo Amaaraa fi Mootummaa naannoo Tigiraay lola fakkeessuun lolichi akka itti fufu godhee jira. Lolli kun naannolee lamaan kana gidduu qofatti kan geggeeffamu utuu hin taane, Raayyaan Ittisa Biyyaa kan aangoo PP qofaaf jiraatus irratti hirmaataa akka jiru beekamaadha. Hundaa ol kan nama gaddisiisu garuu naannoleen biyyattii keessa jiran akka naannoo Amaaraa waliin ta’uun lola kanarraa qooda fudhatan affeerraan taasifamee itti deemamaa jira. Kun heera biyyaa kan faallessu, waliin jireenya sabootaa yaaddoo keessa kan galchu, gaaga’ama siyaasaafi qisaasama dinagdee biyyattiif kan guddoo yaaddessudha.

Lolli yeroo ammaa naannoo Tigiraay irratti gaggeeffamu duula daangaa babal’ifannaaf Warri Abashaa gochaa turan ammas godhan malee olaantummaa seeraa kabachiisuuf lola taasifamu akka hin taane ilmaan Oromoo hubachuun lola kana irraas hatattamaan bahuu qabu jenna.

Akkuma ammaan dura karaa Activistoota Warra Amaaraa fi hoggantoota siyaasaa Amaaraa lola Tigiraay booda Oromiyaa diiguu tti ykn dhabamsiisuutti deebina jechaa turan ammas bakka ilmaan Oromoo qaroon ajjeefamaa hoggantootni siyaasaa fi hayyootni Oromoo hidhamanii achi buuteen isaanii dhabamee jirutti ilmaan Oromoo kamuu mirga ilmaan saba isaaf qabsaahuun nageenya lammiilee Oromiyaa mirkaneessuu kan qabu malee lola daangaa tokko irraa saba Tigiraay buqqisaa saba Amaaraaf kennuuf godhamu irraa dhaabbachuu qabu.