(Amajji 1,2019, Finfinnee Oromiyaa) Qabsoo Bilisummaa Oromoo galiin gahuudhaaf qooda olaanaa taphachuutiin garbummaatti xumura gochuuf Fincila Diddaa Garbbummaa irraa hanga Fincila Xumura Garbbummaatti aarsaan qabsaa’ootni Oromoo baasaniif Qeerroo Bilisummaa Oromoo kaffale kan yaadatamu ta’aa, bara haaraa kanattis qooda qabsaa’aa bahachuudhaan akkuma baroota dabarsine kanaa Adda Bilisummaa Oromootiin hogganamnee galii isa maayiin gahuuf hundarra kan miira itti gaafatamummaan qabsoofnu ta’uu uummata keenyaaf hubachiisaa bara haaraa itti seennee jirru barri 2019 kan bilisummaa waaraa fi nagaaf tasgabbii uummata Oromoo fidu akka ta’u hawwii keenya baroota dheeraaf ammas kanuma kan hawwinu ta’uu ibsanna.

Waraana Oromoo irratti mootummaan labsamee akkasuma weerara daangaa irraan uummata meesha maleeyyii Oromoo irratti meeshaa gurguddaa fayyadamanii humnootni nagaa Oromoo booreessanii nagaa keenya qilee buusanii jeequmsa baballisaniin miidhamaa guddaan uummatni keenya waraana keessummeessaa, wayiita jiru kanatti gaddi guddaan utuu nutti dhagaa’amuu bara haaraa 2019 akkasuma guyyaa WBO kabajataa jiraannullee, qabsoo karaa nagaa taasifnuun ajjeechaa fi buqqaatinsi uummata keenya irraa dhaabbatee nagaaf tasgabbiin nii buufama abdii jedhu qabannee qabsoo wal ijaarree karaa nagaa taasifnuun rakkoo ammaa keessaa Oromoon nii baana jennee kutannoon sochii warraaqsaa itti fufnee jirra.

Waraanaan wal qabsiisee, qabsoon afaan qawween uummata bituuf afaan qawween bulchuuf abjootamu keessaa bu’aan argamu, biyya golgoleessanii ofis golgoleessuu qofa jennee amanuurraa humna waraanaan uummata keenya rukutuun humna hidhateen uummatatti dhaadataa xinnaaf guddaa ajjeesuun balaaleffatamaa ta’uufii adeemsa siyyaasaa amala bineensummaa calaqqisiisu ta’uutti hubannee, humni hidhatee jiru yakka ajjeechaa deettii nurratti raawwatuu irraa of adabee rakkoo biyyattii akkasuma rakkoo siyyaasaa biyya Xoophiyaa karaa nagaan furuu akka qabu ammas cimsinee gaafanna. Yakkoota suukanneessoo uummata irratti raawwataa ajjeesanii gubuuf manaaf nama walitti gubuu caalaa yakki ulfaataan jira jennee hinyaadnu, kanaaf qaama ajjeechaa raawwatuuf qaama araddaa uummataa Oromoo gubuutiin balaaf uummata saaxilaa jiru seeraan akka gaafatamu gochuu akka qabuuf har’as qaama dhimmichi ilaallatu nii gaafanna. Yakka humnootiin hidhatan daangaa irratti raawwataa jiran dabalatee yakki waraana mootummaa raayyaa ittisa biyyaatiin nurratti raawwataa jiru balaaleffatamaa ta’uu fi kana akka dhaabaniif dhaabbilee siyyaasaa Oromoo dabalatee; humni uummataaf dhabbatu kamuu gaheesaa bahatu akka qabu gaafanna.

Kana ta’uun hafee abjuu dulloome abjootuurraa uummata irratti shira shiranii kumaaraa lubbuu saba keenya Oromoo irratti raawwachuutiin barcuma ofii tikfachuuf kan abbalamu taanaan abjuun shiraan uummata bituu ka jaarraa ammaa kanatti fiixa bahiinsa maseenu ta’uu hubachiisaa, uummata ajjeesanii afaan toluudhaan nagaa fakkaatanii qaama nagaatti quba qabuudhaan uummataan waljibbisiisuuf akeekni qabamee hojiitti seeenamutti dabalee holola wal ijaaranii facaasuudhaan dhugaa uummataa ukkaamsuuf yaaluun yakka dhiifama hinqabne ta’uutti amanuurraa qaama shiraa fi hololaan aangoo ofii tikfachuu barbaaduuf akka nurraa of adabu nii gaafanna.

Kanas bara 2019 kan itti seenaa jirru keessatti shiraa fi holola maqa balleessii uummata Oromoo fi addatti dhaaba keenya ABO irratti oofamus ta’ee holola qaama uummata nagaa irratti oofamuu dura dhaabbachuuf humna gatiittaa’aa wal ijaaree haala salphaan hinraafamne kan nagaa uummataa bakkatti deebisuuf gahumsa qabuun qabsoo keenya karaa nagaa itti fufna. Ajjeechaan uummata keenya garraamii meesha maleeyyii Oromoo irratti adeemsifamaa tureef adeemaa jiru ajjeechaan shiraas ta’ee ajjeechaan kallattiin rasaasa uummatatti dhukaasuutiin Raayyaan ittisa biyyaa maqaa jedhuun qaamni of waamu uummata keenya irratti raawwatu irreessaaa uummata irraa akka kaasu gaafataa, gochaan ajjeechaaf dararamaa akkasuma hidhaan qabsoodhaan dhaabbata ejjennoo jedhu qabannee, waraanni nurraa dhaabbatee karaa nagaa elaaf elaameen rakkoon furamee hiree isaa Oromoon akka murteeffatuuf qaama isa bulchu ofiin akka filatee, kan filateen bulu gochuuf dimokiraasii dhugaa uummata keenya dhamdhamsiisuuf ga’ee nurraa eegamu nuti Qeerroo Bilisummaa Oromoo miira tasgabbaa’aa wal hubannoo qabuun nii qabsoofna.

Kanumaan uummata keenyaaf bara haaraa kanatti fedhii keenya fedhii Oromoo jaarraa tokkoo olii, bilisummaa haqaa kan safaraaf fallaana garbonfataan safaramee laatamu utuu hintaane, kan itti dhiignee itti cabnee itti dararamnee ittis dararamaa jirru bara kana bara 2019 akka nuuf dhugoomu hawwina, akka arginuufis akkasuma akka uummata keenya bilisummaa haqaa biraan geenyuufis qabsoo jabaa nii goona. Waan ta’eef uummata keenya maraaf ergaa nagaaf tasgabbiitti nu ceessisa jennee abjoonnu akka gadiitti nii ibsinaaf

Qote Bultoota Oromoof

Qabsoo waggoottan dheeraa godhamaa ture keessatti miidhamni uummata keenya Oromoo qote bulaarra gahe eenyuun olitti kan nama mufachiisu ta’uuf har’allee miidhama afaaniin dubbachuun nama rakkisu keessa kan jiru Qote bulaa ta’uun hubatamaadha. Qote bultootni keenya Oromoon manaaf araddaa isaanii irraa miliyoonaan lakkaa’amanii buqqaa’anii, miliyoonaan lubbuu darabanillee hanga ammaatti qaama rakkoo isaanii gaafatee furuuf karaa mootummaan dhibuun nu mufachiisee jira. Nu mufachiisuun kun ammo lubbuun ilma Qote bulaa Oromoo hanga lubbu-qabeeyyii xixiqqoo ilaalcha dhabuudhaan, deettiin/jumulaan ajjeefamee qaama mootummaa isa gaafatee rakkina isaa furuuf dhabuu irra darbee iyyatee iyyaannaansaa dhagaa’amuu dhabuurraa kitilayyoon ilmaan Oromoo rasaa/alatti darbatamee mana isaa irraa ari’amee nagaa molqamee tasgabbii dhabuurraa gojamaa/hawwii jireenya nagaaf tasgabbii keessa waggoota afuurii as seenee jira.

Kun ta’ee wayiita jiruttti, qabsoo karaa nagaa goonuun bara haaraa kanatti gadadoo uummata keenyaa, gadadoo Qote bulaarraa, du’aaf ajjeechaa, hidhaaf reebichatti dabalee araddaa isaarratti maasa isaa waliin gubachuun nii dhaabbata hawwii jedhu qabannee kana lafa dheebuu uummatichaa lafa dheebuu Qote Bultoota keenya, akkanni qabeenya isaaf Bosonoomee akka Bosonuu ajjeefamuun irraa dhaabbatu, akka uummata biyyattiitti mirgisaa kabajamee seerri akka isaaf dhaabbatuu qabu gaafachuu keenya akkuma baroota darbanii itti fufnee kan qabsoofnu ta’uu uummata keenya Oromoof nii ibsina. Qeerroo Bilisummaa Oromoo uummata isaa Qote bulaaf dhaabbachuu ka jabeessee itti fufu ta’uu nii hubachiifna.

Daldatoota Oromoof
Waggoota dheeraadhaaf akeeka qabsoo karaa dinagdee duubatti nu deebisuu humni nafxanyaa qabatee adeemaa tureera. Qabsoo dinagdeen uummata keenya duubatti dhiibuu keessatti, toora abbootii qabeenyaa keessallee hojjetatee akka Oromoon hinseenneef hojii bal’aan halagaan nurratti adeemaa tureera. Addatti bara sirna EPRDF keessa, qabsoo uummataa keenya Oromoof mogolee ta’a jedhamu dinagdee keenya rukutuu keessatti qoodni sirnichaa kan ammallee aangoo irra jiruu olaanoo ture olaanoo ta’ees jira. Waggoota 27 darban keessatti waanuma daldalatee qixa dhala namaa jiraatuuf qofa jibbamee, halagaan guraarrii fi hiraarri irratti adeemaa turee ittis jira. Kana keessattis daldaltoota Oromoo hedduu lubbuun darbeera, kanneen jiran ammo akka guddinaan hinsaffisne gochuu keessatti project garaagaraa irratti hojetuurraa, gibiraa fi baatii akkasuma mawwaacoo fi baasiiwwan maqaan isaanii hedduu ta’e uummata keenyatti fe’uudhaan sammuu dinagdee keenya Oromoo rukutaa turaniiru. Akeeka jibbisiisaa akkanaa duraa kan dhaabbannu Qeerroo Bilisummaa Oromoo; biyyattii keessatti abbummaan daldaltoota keenyaa mirkanaa’eefii akka saboota birootti mirgisaanii kabajamee akka jiraatan akka ta’uuf qabsoo keenya jabeessinee itti fufna. Daldaltootnis mirgaaf dirqama isaanii baranii qaama mirga isaanii fi mirga uummata isaanii dhiibu, qaama uummata nagaa meesha maleeyyiitti dhukaasee galaafatuuf manaaf araddaa waliin barbadeessu dura dhaabbachuuf akka hundaan olitti nu cina dhaabbatuu qaban daldaltoota Oromoof hiree kanaan nii gaafanna.

Hojjetoota mootummaaf

Hojjetootni mootummaa kanneen qabsoo jabaa uummata keessaniif mootummaa uummata keessan alanfatee nyaatee dhabama gochuu hedu EPRDF keessa teessanii qabsoo bilisummaa gochaa turtan kan qaama uummata balaaleffatu keessa jiraachaa, harkaa nyaachaa uummata keessaniif gamnoomaan dhaabbataa turtan kan seenaan isin yaadatu ta’uu isin hubachiisaa, ammas uummata keessaniif dhaabbachuu akka itti fuftan hubachiifna. Addatti hayyootni Oromoo ija fuulduratti argu qabdan, rakkoo saba keessan irratti dhufuuf aggamu saaxilaa akkuma turtan ammas waan balaa biyya keessan Oromiyaatti fiduuf uummata keessan Oromootti fidu shira EPRDF saaxiluudhaaf eenyuun olitti dirqama biyya keessan baraaruu akka bahattan isin gaafanna. Gama Qeerroo Bilisummaa Oromootiin akeeka jargummaa/gaarummaa uummataaf hojjetuu keessanii kan isin deggarru ta’uu isiniif ibsina.

Humnoota Oromoo hidhattanii bakkoota garaagaraa jirtaniif
Irbuun keessan uummtaafi irbuun keessan biyyaa fi malee irbuun keessan mootummaa isin leenjiseef EPRDF akka hintaane hubatuurraa foolisootni Oromiyaa fi Kora Bittinneessaa kanneen faana gooticha Oromoo Musxafaa Huseen qabattanii, toora nagaa uummata keessanii eegsisuudhaaf humna uummata keessaniitti dhukaasaa jiru balaaleffattanii uummatarraa qolachaa jirtan dirqama Oromummaa isinitti kennamee jiru bahataa waan jirtaniif guddifnee isin leellisuu fi akeeka jaalala biyya ofii akkanaa qabatee kan deemu jajjabeessuuf gama keenyanis miiraa nagaa uummataa deebisuuf humna nagaa booreessu qolachuu akkanaa dabalee akka isin keessatti horatamu hawwaa, kanneen barcuma aangaa’oota tiksuuf uummatatti dhukaasaa turtanis dhukaasaa jirtanis qaama keessan, abbaa keessanii fi haadha keessan gaddisiisuutiin obbolaa keessan ajjeesaa jiraachuu hubattanii, humnoota uummata keessan akka ajjeeftaniif isin bobbaasaniif dhagaa’uurra uummaticha keessaa baatan dhagaa’uutiin afaan Qawwee saba keessan Oromoo irraa akkasuma saboota cunqurfamoo impaayera biyyattiirraa akka deebiftan isin gaafanna. Fedhii uummataa tiksuu cinatti nagaaf tasgabbii uummata keessanii akka seeraaf heera biyyattiitti tiksuu irratti akka dalagdan hawwina kana isinirraa feenas. Uummata keessaniif dhaabbattanii kan miidhaan isinirra gahu yoo ta’e sagalee isiniifis ta’uudhaan yakki hammeenyaaf garajabinaa akka isin irratti hinraawwanne Qeerroo Bilisummaa Oromoo kan isinii falmu ta’uu hubachiisa.

Barataa Oromoo fi Qeerroo Bilisummaa Oromoof

Hawwiin keessaan nagaa uummataa, tasgabbii waaraa fi saamichaaf hidhaan akkasuma ajjeechaan uummatarraa dhaabbatee waraanni waggaa 27 nutti banamee jiru daangaa’ee akka nagaan bu’uuf gaafataa turuun barataaf bara 2011 asittimmoo bifa addaan ijaaramee Qeerroo Bilisummaa Oromoo qabsoo karaa nagaa gochaa jiraachuun hubatamaa ta’ee, aarsaa lubbuu kaffaluutiin qabsoo sadarkaa har’aa irraan gahuu keessatti qooddattoota olaanoo keessaa tokko ta’ee aarsaa kaffalaa tureera. Aarsaan kee gati maleeyyii ta’uutiin, jaala jaallattu afaan rasaasaa mootummaa EPRDF’n dhabaa, ofii guraraamaa dararamaa dhiigaa lafee cabaa qabsoon ati har’aan geettee jirtu galiisaa akka maseenuuf humnoonni jeequmsa babal’isanii uummata nagaatti waraana labsan akka of qusatan gaafaataa akka turte waraana raayyaa ittisa biyyaa maatiikee sirraa alanfatee nyaachaa jiru akka irraa dhaabbatu gaafachuukee cimsitee akka itti fufuu qabdu dhaamna. Humna uummatakee ajjeesu kamiif dhiifatama tokko gochuun sirra akka hinjiraanneef, humna hidhaa jabeessee jiru EPRDF’n ofirraa dinninuu cinatti wayiita daangaan akaakayyuuf abaabileekeen eegamee har’a gahe, daangaan Oromiyaa, diinaan sarbamee maasiin/araddaan maatiikee halagaan manca’ee obbolaaf haatikee wayiita mana jireenyaa waliin gubataa jiranitti afaaniin nagaa labsaa, si duubaan biyyaakeef uummatakeetti waraana labsuun EPRDF yakka guddaa ta’uu hubachuudhaan qabsookee akka itti fuftu Qeerroo Bilisummaa Oromoo si hubachiisa. Aarsaan ati kaffalte humnoota aarsaa si kaffalchiisaniin saamamee gatii dhabsiisuu akka hinqabne asumaan hubachiifna.

Walii galatti barri haaraan itti seenne bara bilisummaa haqaa itti gonfannu akka nuu ta’u hawwaa, bara nagaaf tasgabbii uummata keenyaaf akka ta’uuf qabsoo goonu ka yoomiin olitti miira gootummaa miira ogummaa fi akeeka nagaaf tasgabbii Oromiyaa deebisuun saamtotaaf ajjeestota balleessuu jedhuun afuura nagaa labsuutiin karaa nagaa qabannee qabsoo keenya itti fufna!

Injifannoon Uummata Oromoof
Labsa Qeerroo Bilisummaa Oromoo
Amajji 1,2019

Ibsa Qeerroo Bilisummaa Oromoo
Mudde 18,2018
Finfinnee Oromiyaa

Duulli ajjeechaa gara jabinaa ilmaan Oromoo irratti daangaa Oromiyaa maraan raawwataa akkuma ture ammas raawwataa jira. Oromoon waggoota 27 rasaasaan ajjeefamaa akkuma qee’ee irratti itti roorrisaamaa turetti yakki ittii dabalee uummata irratti raawwatuun itti fufuun ittuu kan manaaf araddaa irraa miliyoonaan lakkaa’ee nu buqqaasutti guddatee jiraachuun nama gaddisiisa, egeree nageenya biyyattiifis yaaddoo nutti uumeera.

Yakki garajabinaan Oromoo manaaf araddaa isaa waliin gubanii nagaa dhorkatuudhaan dirqamaan qee’eerraa godaansisan hadiida bal’ataa adeemee jiru kanatti, holola siyyaasaa omishuudhaan akka walii hindirmatneetti jechoota kalaqanii ajjeechaaf haala mijeeffachuunis herrega siyyaasaa kamiinuu kan balaaleffatamudha. Gaaffiin Qeerroo Bilisummaa Oromoo waggoota dheeraaf gaafataa jiru deebii hongaa’uudhaan ka duraan olitti uummata Oromoo tasgabbii dhorkuun jeequmsa biraaf akka kaka’umsi uumamu qaabni nagaa fi dimokiraasii jibbuun mirga dhala namaa sarbuu amaleeffate, hojiisaa idilee taasifachuu cimsinee balaaleffanna!. Uummata ija tuffiin ilaalanii gaaffii uummataa deebisuu dhabuurraan biyyattii afuura gooliif kaadhimuu irratti qoodni mootummaa barootaaf olaanaa akkuma ture ammas qoodni mootummaa yeroo nuti abdatnutti afuura jeequmsaa babal’isuuf adda duree ta’uun mufannaa olaanaa nu mufachiiseera, abdii irraa qabaataa turres hongeessuuf collagsaa jira.

Mootummaan akeeka nagaa booreessuu jabeessuudhaan waraana raayyaa ittisa biyyaa jeequmsaaf uummata keessa gadhiisanii uummata nagaa ajjeesuu cinatti humna waranaa gaanfa Afrikaa jeequun adda dureerra jiru Alshabaab dabalatanii Oromootti waraana guddaa banuu caalaa wanti Qeerroo Bilisummaa Oromoo gaddisiisuuf onnachiisee qabsootti cimsu hinjiru. Ajjeechaa ilmaan Oromoo irra daangaa irraan gahaa jiru gochaa suukanneessaan lubbuu darbuun uummataa fi kumootaan araddaa isaa irraa buqqaa’uun uummata Oromoo dabalaa dhufee jira. Haaluma kanaan Kibba Oromiyaa Booranaa Moyyaalee keessatti Alshaabaab, Hidhattoota Somaalee, fi waraana mootummaa Raayyaa ittisa biyyaa waliin ta’uun uummata Oromootti waraana bananii gochaan fokkisaan gidduu kana Oromoo irratti akka raawwataa jiru Oromoo maraaf ifaa, gochaan akkanaa humnaan uummata Oromoo jilbeenfachiisuuf sochiin godhamaa jiru kun gama kamiinuu kan balaaleffatamuuf hatatamaan waraanni uummatarraa akka dhaabbatu gadjabeessinee nii gaafanna!

Gochaan ajjeechaa itti fufuun naannoo Benishaangul Gumuz keessatti Oromoo lakkoofsaan 31 ol ta’an ilmaan isaanii fi maatii waliin mudde 13,2018 ykn Kamisa darbe galaafatamanii hanga ammaatti maqaa wareegamtootaa Qeerroo Bilisummaa Oromoo of harkaa qabuun: 1. Abbayyaa Waaqumaa haadha manaa isaa waliin
2. Aftaamuu Waqgaarii haadha manaa isaa wajjin
3. Nagarii Gabayyoo ijoollee isaa ijoollee sadii wajjin
4. Ayyaanee Waaqgaarii ijoolleeshee ijoollee sadii wajjin
5. Tafarraa Ayyaanaa haadha manaa isaa wajjin
6. Ayyaantuu Tufaa ijoolleeshee durba lama wajjin
7. Jabeessaa Kitilaa haadha manaa isaa wajjin fi namootni ammatti maqaa isaanii hinbeekamin walumatti Oromootni 31 ol guyyaa tokkotti Kamisa darbe Naannoo Benishaangul Gumuz Kamashii Ganda Angar Shonkor keessatti ajjeefamanii reeffi isaanii kaan bishaaniitti gatamee, kaan bineensi soorrata taasifate gocha badaa ta’uu hubatuudhaan qaama yakka daddabalee hanga obsa nu fixachiisutti raawwataa jiru ammas irra deebiin cimsinee balaaleffanna! Gochoota badoo ijaaf gurra uummataatti hintolle kanneen xiinsammuu isa lubbuun jiruu miidhan Oromoo irratti raawwachiisaa ofiis raawwatanii sodaachisuuf doorsisaan biyyattii nagaa dhowwanii goolii fokkisaa kaasuu yaalan akka ta’e hubatamullee gocha jaarraa ammaatti qaanfachiisaaf rakasha ta’e kana mootummaan dhaabsisuu fi ofiis dhaabuu akka qabu Qeerroo Bilisummaa Oromoo har’as nii gaafata!

Qeerroo Bilisummaa Oromoo akkuma kaleessa wal ijaaruun qabsoo garboonfataa irratti karaa nagaa miira tasgabbii fi naamusa qabsaa’ota mirga dhala namaa horachuun taasisaa turretti hanga ajjeechaa fi buqqaatinsi uummata keenyarraa dhaabbatee daangaan Oromiyaa sararamee ilmi Oromoo fi intalli Oromoo kabajaa argattutti firiin qabsoo keenyaa hanga mul’atutti qabsoon kan itti fufee jiru ta’uu akkuma kaleessaatti irra deebiin waadaa keenya Oromoof haaressina!

Walii galatti akeekni Mootummaan uummata nagaa Oromootti waraana bansiisuu fi banuun daguuggaa sanyii nurratti raawwataa jiru gama kamiinuu balaaleffatamaadha! Biyya mootummaa qaba jedhamu keessatti mootummaan yakkamaa seeraaf laatee nagaa uummataa eegsiisuurra taa’ee nama birootti quba qabuun irraa hineegamu, isa yakke seeraaf laachaa adeemuun dirqama mootummaa ta’ee osoo jiruu uummata araddaansaa miliyoonaan lakkaa’amee mancaa’aa jiru jalaa callisuunis ta’ee itti qoosuun kan balaaleffatamu ta’uu hubachiifna!

Injifannoon uummata Oromoof
Ibsa Qeerroo Bilisummaa Oromoo
Mudde 18, 2018
Finfinnee Oromiyaa